වසර දෙකක් තිස්සේ බිතු සිතුවම් තෙමිලා
තාවකාලික වහලයට වසර 17යි
හදලා මාස දෙකෙන් තෙමෙන්න පටන් ගෙන
බෝධි ප්‍රාකාරය පිළිසකර කළාට අසූදාහක් දඩ
පිළිසකරය කඩිනම් කිරීමට ඇමැති අමුණුගම පියවර ගනී
මෙරට විශාලතම ගල් විහාරය වන ගඩලාදෙණිය රජමහා විහාරය එදා මෙදා තුර දෙස් විදෙස් ජනතාවගේ නෙත් සිත් ඇද බැද ගත් අද්විතිය කලා නිර්මානයකි. කොළඹ නුවර පාරේ පිළිමතලාව සිට දවුලගල දෙසට සැතපුම් බාගයක් ගිය විට විශාල ගල් පර්වතයක් මත මෙම විහාරස්ථානය පිහිටා ඇත.
ඉතිහාසඥයන්ගේ , පුරා විද්‍යාඥයන්ගේ , කලාකරුවන්ගේ මෙන්ම සියලු බැතිමතුන්ගේ ගෞරවාදරයට පාත්‍ර වු මෙම විහාරය මෙරට රාජවංශයේ ගම්පොළ යුගයේ ඉදිකොට ඇති අතර වසර හත්සියයක ඉතිහාසයකට උරුමකම් කියායි
විහාරස්ථානයේ කලු ගලෙන් නිමකරන ලද කැටයම් දකින ඕනැම කෙනෙකුට විශ්මය උපදවනු ලබයි. ප්‍රධාන විහාර මන්දිරය,චෛත්‍යයන්, බෝධි ප්‍රාකාරය, සංඝාවාසය, සිමා මාලකය, ධර්ම ශාලාව, විශ්ණු දේවාලය, අලුත් නුවර දේවාලය, දිග ගෙය, මුලුතැන් ගෙය, යන සියලු විහාර දේවාලයන්ගෙන් යුක්තය.
විනෝද ගමන් යාමට මහනුවරට පැමිණෙන දෙස් විදෙස් ජනතාව මෙන්ම වන්දනාකරුවන්ද ගඩලාදෙණිය රජමහා විහාරයට පැමිණ වන්දනාමාන කිරීමටත් එහි කලා රසය විදිමටත් අමතක නොකරති. දෛනිකව දෙතුන් සියයක් ඇදෙන මෙම විහාරස්ථානය අද වැටි ඇත්තේ අතිශය ශෝචනිය තැනකටය. මෙහි ඇදෙන ජනතාවට විශ්මය ජනක නිර්මාණ අතරේ තවත් විශ්මය ගෙන දෙන්නේ වසර හත්සියයකට පසු විසි එක්වන සියවසේ මේ රජමහා විහාරය පත්ව ඇති ශෝචනීය තත්ත්වයයි.
තෙමෙන පැල්පතක වෙසෙන පවුලක් වැසි වෙලාවට තම දරුවන් ආරක්ෂා කරන්ට වහලයට කොලපත් රුකුල්ලන්නාක් මෙන් මෙම විහාරස්ථානයේ වැඩ වසන භික්ෂුන් වහන්සේලාට වැස්සෙන් පිළිම සහ සිතුවම් ආරක්ෂා කිරිමට වතුර වැටෙන තැන් වලට ආවරණ තැබිමට සිදුව තිබේ. ප්‍රධාන විහාර ගෙයට ගල්පර අතරින් ජලය කාන්දු විමට පටන් ගෙන වසර විස්සකටත් වැඩි බව ප්‍ර දේශ වාසිහු පවසති.
පුරා විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ පවතින මෙම විහාරස්ථානයේ අවසරයකින් තොරව කිසිවක් කිරිමට නිතියෙන් අවසර ලැබි නැත. ප්‍රධාන විහාරස්ථානයේ වතුර කාන්දු විම පිළිබදව වැඩ වසන ස්වාමින් වහන්සේලාගේ දැනුවත් කිරිම මත පුරා විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මගින් තෙමෙන වහලට ඉහළින් ටකරන් වහලක් ඉදිකොට දැනට වසර දහ හතක් ගෙවි ගොස් ඇත. මේ වන විට එම සෙවිලි තහඩුද දැඩිලෙස දිරා පත්ව ඇති බව දක්නට ලැබේ. මෙම විහාර ගෙයි පිළිම සහ සිතුවම්ද තෙමෙමින් වසර ගණනාවක් පුරා විනාශ වි තිබේ. දිර්ඝ කාලයක් සංරක්ෂණය නොකළ විනාශ මුඛයට ඇදි යන විශිෂ්ට නිර්මාණ දකින ඕනැම කෙනෙකුගේ හද සසල වනු ඇත.
මෙහි පවතින විහාර කුටි හතරකින් සමන්විත විහාරයේ චෛත්‍යය මෙරට දැකිය හැකි එවැනි එකම චෛත්‍යයි. වතුර කාන්දු විම නිසා මෙම විහාරවල පවතින පිළිම සහ බිතු සිතුවම් සම්පුර්ණයෙන්ම පාහේ විනාශ වි ඇත. මෙහි වහලය දිරාපත්ව කඩාවැටෙන තත්ත්වයට පත්ව ඇති අතර බලධරයින් ඊට පිළියම් ලෙස ලි මුක්කු තබා ඇතත් ඒවාද දැන් අබලන්ව ඇත.
ආවාසගෙයි වහලය සෙවිලි කොට වසර තුනක් ගත වී ඇත. සෙවිලි කර මසක් යන විට නව වහලය තුළින් වතුර ගැලිමට පටන් ගැන්ම නිසා මේ වන විට එහි ජනෙල් උලුවහු දිරා පත්ව ඇත. වැසි දිනවලට පන්සලේ තිබෙන පඩික්කම් ඇතුළු භාජන තෙමෙන තැන් වලට තබා විහාරස්ථානයේ වැඩ වසන භික්ෂුන් වහන්සේලා පෝය ගෙට වැඩම කොට වැස්ස පායන තුරු එහි වෙසිම වසර ගණනාවක සිට සිදුවන්නකි.
තින්ත ගැමට පමණක් නීති අවසරය ඇති මෙම විහාරස්ථානයේ බෝධි ප්‍රාකාරය බිදි ගිය පසු ඒ පිළිබදව දැනුවත් කර ඇතත් පිළිතුරක් නොමැති කළ තව දුරටත් බලා සිටිමට නොහැකිව තමනට හැකි පමණ පිළිසකර කිරිම නිසා මෙහි වැඩ වසන හිමිවරුන්ට රුපියල් අසු දහසක දඩයක් ගෙවීමටද පසුගිය කාලයේ සිදුව තිබේ.
අද ගොලු බිහිරි පිළිවෙත නිසා විනාශ මුඛයට ඇදෙමින් දශක ගණනක් ගෙවෙන මෙම විහාරස්ථානයේ වටිනාකම වැසි වතුරට සොදාගෙන යමින් පවති.
මේ පිළිබදව අදහස් දක්වන ගඩලාදෙණිය රජමහා විහාරයේ විහාරාධිපති වැලිවිට ශ්‍රි සරණංකර හිමි.
"මේක ලෝක ජනතාවගේ ප්‍රසාදයට පාත්‍ර වු රජමහා විහාරස්ථානයක්. දෛනිකව විශාල පිරිසක් මෙහි පැමිණෙනවා. ඒ අතර විදේශිකයින්ද වෙනවා. ඉතා වටිනා බිතු සිතුවම් විශාල ප්‍රමාණයක් මෙහි තිබෙනවා. ඒවා බොහෝමයක් විනාශ වෙලා. නුවරට එන බැතිමතුන් දළදා මාලිගාව වැද පුදා ගෙන මෙම විහාරස්ථානයටත් එන්ට අමතක කරන් නැහැ. ළමුයිගේ අධ්‍යාපන කටයුතු සදහාත් ඉතා වැදගත්. වසරකට විදේශිකයින් පන්දහසකට වැඩි ප්‍රමාණයක් පැමිණෙනවා. පුරා විද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ අනුමැතියකින් තොරව කිසිම පිළිසකර කිරිමක් කරන්ට අපිට අයිතියක් නැ. මේවා පෙනි පෙනි විනාශ වෙනවා දැක්කම හරිම වේදනාවක්. මෙහි වැඩ වසන භික්ෂුන් වහන්සේලා මෙහි වාසය කරන්නෙත් දැඩි අපහසුතා මධ්‍යයයේ.
විහාරාධිකාරි ඇකිරියේ අරිය කිත්ති හිමි
මෙම විහාරස්ථානයේ වසර තිහකට වැඩි කාලයක් මම වැඩ වසනවා. මෙය ජනාදරයට පත් විහාරස්ථානයක්. දැන් කාලයක සිට මෙහි වතුර කාන්දු වෙන්ට පටන් ගත්තා. ප්‍රධාන විහාර ගෙට ඉහලින් වතුර කාන්දු විම වැලැක්විමට ටකරන් වහලක් යෙදුවා. ඒ වහලයටත් දැන් වසර දා හතක් වෙනවා. ස්ථිර පිළියමකට පරික්ෂණ කරනවලු. දැන් මෙම ජල කාන්දු ජල පහරක් බවට පත්ව තිබෙන්නේ. නිර්මාණ වලට දැඩි හානි සිදුවෙනවා. මෙහි අනෙක් සියලුම ස්ථානත් මේ තත්ත්වයමයි. මෙරට නටඹුන් නොවි පවතින විශාලම ගල් විහාරය මේක. කඩිනම් ප්‍රතිකාර නොලැබුනොත් ගඩලාදෙණිය රජමහා විහාරයද නටඹුන් විම වැඩි ඇතක නැ. "මෙම විහාරය පිළිබදව මල්වතු පාර්ශවයේ මහා නායක හිමියන්ගේද දැඩි අවධානයක් යොමුව තිබේ. උන් වහන්සේ බැහැ දැකිමට පැමිණෙන අදාළ පාර්ශවයන් මේ පිළිබදව දැනුවත් කිරිමට නා හිමියන් අමතක නොකරති.
කඩිනමින් පිළියම් යොදන්න ඕනැ
උඩරට උරුමය පිළිබද අමාත්‍ය ආචාර්ය සරත් අමුණුගම මහතා.
"මට මෙම අමාත්‍යාංශය ලැබුණේ ගිය මාසයේ. මම මල්වතු පාර්ශවයේ මහා නායක හිමියන් බැහැ දැකීමට ගිය අවස්ථාවේ උන් වහන්සේ ප්‍රමුඛතම කාරණාවක් විදිහට ගඩලාදෙණිය රජමහා විහාරයේ වර්තමාන තත්ත්වය පිළිබදව මා දැනුවත් කරනු ලැබුවා. එදිනම හවස මම අදාළ බලධාරින් සමග මේ පිළිබදව සාකච්ඡා කළා. මා ගඩලාදෙණිය විහාරස්ථානයේ නිරික්ෂණ චාරිකාවක යෙදුනා. සිදුවි ඇති සියල්ල මා සියැසින් දැක ගත්තා. ගඩලාදෙණිය ඇම්බැක්කේ කියන්නේ අපේ ඇස් දෙක වගේ. එය ආරක්ෂා කර ගත යුතුයි. අතිතය කතා කරලා වැඩක් නැ. කඩිනමින් මේ සදහා පිළියම් යෙදිය යුතුයි. මම එදිනම මෙහි කටයුතු සදහා රුපියල් ලක්ෂ දහයක් මගේ අමාත්‍යාංශ ප්‍රතිපාදන වලින් වෙන් කළා. මාසයක් තුළ මෙහි වැඩ කටයුතු ආරම්භ කිරිමට අවශ්‍ය කටයුතු කිරිමට මා නිලධාරින්ට උපදෙස් දුන්නා. කඩිනමින් වැඩ ආරම්භ කර අනාගත පරපුරට මේ වටිනා සම්පත ආරක්ෂා කර දෙනවා. ඒක අපේ යුතුකම සහ වගකිම.
මිට වසර හත්සියයකට පෙර විශ්මිත කලා කරුවා කලු ගලකට පන පොවා මේ විශ්මිත නිර්මාණය බිහිකළේ ලොව නොදියුණු යුගයකදිය. මෙම අද්විතිය නිර්මාණය වැස්සෙන් ආරක්ෂා කිරිමට දශක ගණනාවක් පිඹුරු පත් සකසමින් සිටි. පිඹුරුපත් සකසන අතරේ නිර්මාණ සියල්ල විනාශ මුඛයට ඇද වැටි හමාරය. උඩරට උපන් උඩරටට උරුමයන් කියන උඩරට උරුමය පිළිබද අමාත්‍ය ආචාර්ය සරත් අමුණුගමයන් අතින් පිඹුරු පතට තිත වැටි කඩිනමින් වැඩ නිම වෙතැයි ජනතාව තුළ ඇත්තේ ලොකු විශ්වාසයකි.
ඉන්ද්‍රාණි තෝරදෙනිය